Technische organisatie bij het broedgeval van 2005  

Twee overwegingen werden in acht genomen: de valken mochten niet verstoord worden tijdens deze delicate periode van de voortplanting en tegelijkertijd het publiek de mogelijkheid geven om de activiteiten van de valken bij het nest te volgen, van dichtbij en onder condities die iedereen toeliet de vogels goed te observeren.

Een mini camera werd vlakbij het nest opgesteld, wat een nauwkeurige observatie van het verloop van het broedproces toeliet, zonder daarom de vogels te storen. Deze camera, waterdicht gezien de zeer open opstelling onder slechte weersomstandigheden, was ook uitgerust met een infrarood systeem voor nachtopname. Binnenin de toren, bij het nest, bestond de opstelling voorts uit een programmeerbaar digitaal registratietoestel, zodat beelden konden bewaard worden voor didactische doeleinden en ook voor een ecologische studie van deze valken in een stadsomgeving. De nodige bijregeling was ter plaatse mogelijk dankzij een monitor. Een zender met antenne werd eveneens in de torenspits opgesteld om het beeldsignaal naar het kerkplein beneden te sturen.

Een wooncontainer werd op een van de parkeerplaatsen van het kerkplein geplaatst en met het net verbonden met een kabel van 200m, die was aangesloten op een buitencontactdoos met eigen teller. Binnenin het gebouwtje, achter het venster aan de kant van de stoep, gaf een televisiescherm, dat verbonden was met een systeem dat de signalen van de toren opving, doorlopend de filmbeelden over hetgeen zich in het valkennest afspeelde.

De camera, het registratietoestel en de zender werden op 25 maart opgesteld. De wooncontainer werd op 1 april op het plein gebracht. Het beeldsysteem werd op 3 april in gebruik genomen. Op 7 april werd het geheel door Minister President Charles Picqué plechtig geopend.

De opstelling werd op 1 juni afgebroken, enkele dagen nadat de jongen waren uitgevlogen.

©   IRScNB/KBIN

Reeds enkele dagen na de opening, kipte het eerste valkenkuiken, snel gevolgd door zijn drie broers of zussen. De jongen, met een dik wit donskleed bedekt, werden tijdens de eerste week praktisch voortdurend door het vrouwtje beschermd tegen de kou, terwijl het mannetje instond voor de voedselvoorziening. De meerderheid van het voedsel bestond uit stadsduiven. Maar men kon ook zien dat de valken hoog in de lucht boven Brussel jaagden op trekvogels, zoals b.v. op zilverplevier.

Parallel met de groei van de jongen verhoogden beide ouders hun jachtactiviteit boven Brussel, waarbij ze de jongen dikwijls alleen achterlieten in het nest. Een merkwaardige vangsttechniek werd meermaals waargenomen, ook door het publiek dat naar de jongen kwam kijken: het mannetje klom hoog in de lucht boven het centrum van Brussel, terwijl het vrouwtje post vatte helemaal boven op de spits van het stadhuis. Zodra het mannetje een onvoorzichtige duif waarnam die de Brusselse Grote Markt overvloog, stootte hij er naar toe met duikvlucht van bijna 400 km/h. Een snelle duif kon soms ontkomen aan deze luchtaanval, maar liet zich dan verrassen door het vrouwtje die haar jacht had afgesteld op de vlucht van haar partner.

Terwijl de weken voorbijgingen kwamen de jongen bevederd en namen ze sterk toe in gewicht, van een twintigtal gram bij het kippen tot meer dan 800 gram bij het uitvliegen. Vanaf 12 mei begonnen de jongen hun vleugels te oefenen tijdens lange perioden van onophoudend slaan met van de vleugels, in evenwicht op een uitsprong van een steen. De jonge valken hadden hun eerste vlucht tussen 21 en 24 mei. De zeer winderige weersomstandigheden van dat moment hebben hen meermaals tot landen gedwongen op de Brusselse kasseien. Dat is het lot van soorten die nestelen op hoge en steile klifwanden, zoals de slechtvalk. In de natuur is de mortaliteit tijdens deze periode dikwijls zeer hoog. Maar in ons geval kon de schade voor drie van de jongen beperkt worden door de waakzaamheid van het publiek en de toewijding van personen die gewoon zijn wilde vogels te verzorgen. Het vierde jong heeft het avontuur niet overleefd. Zo werkt nu eenmaal de natuurlijke selectie, hard maar noodzakelijk voor het natuurlijk evenwicht.

De week van de 15de mei hebben de jongen veel tijd besteed aan het oefenen met hun vleugels en het is op de 20ste mei dat de eersten zijn uitgevlogen. Op zaterdag 21 mei, ten gevolge van een windstoot, is een jong vrouwtje neergekomen op het dak van een van de containers links op het kerkplein. Ze heeft zich meer dan 2 uur laten bewonderen, om daarna nogal ‘onhandig’ op te vliegen en in de ‘klauwen’ terecht te komen van Martine Wauters, vrijwilligster in een opvangventrum voor wilde dieren. Geringd en opgemeten door een slechtvalkenspecialist (Guy Robbrecht, van het FIR) werd « T3 » opnieuw losgelaten*. Een jong mannetje werd aangereden en heeft het ongeval niet overleefd.

Dank zij de buitengewone medewerking van een aantal personen die reeds wekenlang voorbereid waren, konden de 3 overgebleven jongen, die duidelijk te vroeg het nest hadden verlaten, gevangen worden om naar een asiel te verhuizen (een van de jonge vrouwtjes « T3 », en het jonge mannetje gingen naar Bird’s Bay in Ter Hulpen). Op vrijdag 27 mei werden de 2 jonge vrouwtjes terug in het nest geplaatst, helemaal boven in de linkertoren van de kathedraal. Het terug bij de ouders zetten is een noodzakelijke ingreep om ze zelfstandig te leren jagen. Het moet gezegd dat jonge slechtvalken een lange leertijd met hun ouders nodig hebben alvorens ze de juiste jachttechniek meester zijn.

Van zodra ze werd losgelaten is « T3 » weggevlogen en werd ze onmiddellijk vervoegd door het volwassen mannetje. Men heeft hen vervolgens teruggezien, mooi samen, op het dak van een gebouw, niet te ver van de kathedraal. « T4 » die in Anderlecht was verzorgd, had deze vluchtreflex niet. Op zondag 29 mei werden het koppel en de 2 jonge vrouwtjes waargenomen rond en op de torens van de kathedraal. Op 30 mei zat « T4 » vast in een gebouw en de brandweer heeft haar naar het asiel van Anderlecht teruggebracht. Het kleine mannetje, dat zich toen nog in het asiel Bird’s Bay bevond, is begin juni boven de daken van Brussel losgelaten.

Het verlaten van het nest is voor alle jonge vogels, tot welke soort ze ook behoren, een cruciale stap in hun leven en een moeilijk te nemen kaap.

* De jongen worden aan elke poot geringd. Een metalen ring met een gegraveerde cijfercode vormt de identiteitskaart van de vogel. De andere ring dient ter identificatie vanop afstand met de kijker; in België is deze ring van witte PVC met grote zwarte cijfers en letters.

©  Images prises par la caméra placée dans l'aire de nidification.  IRScNB/KBIN

De opening van 7 april werd verslaan door de televisie (journaal van RTL en VRT) en de geschreven pers (La Dernière Heure en Het Nieuwsblad), wat het grote publiek op de hoogte bracht van deze gebeurtenis.

Reeds de volgende dag zijn tientallen bezoekers de beelden komen bekijken van het vrouwtje dat toen nog op haar 4 eieren zat te broeden. Na verloop van tijd steeg het bezoekersaantal, om meerdere honderden te bereiken tijdens het weekend. De oorsprong en beweegredenen van de bezoekers waren zeer verscheiden: vooreerst buren en bedienden van kantoren en administratie uit de directe omgeving, vervolgens natuurliefhebbers en vogelvrienden die langs internet het nieuws hadden vernomen en vervolgens ook gezinnen en scholen uit het Gewest. Maar de nabijheid van het Centraal Station heeft eveneens bijgedragen tot het succes bij niet-Brusselaars. Zo hebben we het regelmatige bezoek kunnen vaststellen van heel wat pendelaars die dagelijks een omweg maakten langs het kerkplein, en daarbij ook van bezoekers uit de vier hoeken van het land, die door de pers geïnformeerd, hiervoor een uitstap naar Brussel waagden. De ondervraagde bezoekers waren unaniem : ze hadden zich nooit kunnen inbeelden ooit naar Brussel te komen voor zo’n bijzondere attractie.

Men schat het aantal bezoekers op meer dan 7000, allemaal om de valken te bewonderen via het opgestelde scherm. Op zaterdag, zondag en op woensdagnamiddag, en wanneer het ook maar mogelijk was, werd een permanentie voorzien op het kerkplein. Hierbij beantwoordden ornithologen van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen en van de Ornithologische kring van Watermaal-Bosvoorde de vragen vanuit het publiek. Dankzij deze personen kon het publiek de valken op de torens en in de vlucht observeren met de verrekijker en met zware statiefkijkers.

Ook andere media hebben de gebeurtenissen op de voet gevolgd: RTBF (TV journaal en Jardin extraordinaire), La Deux (Niouzz), Télé Bruxelles, TV Brussel, Reuter TV, Radio Contact, RTL radio, La Libre Belgique, Le Soir, La Capitale.